ayırıcı im ne demek?
Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik;
, ve diğer ayırıcı
unsurları belirtmek için eklenen imdir.
Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde
sesini
karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut
harfine eklenerek
harfi elde edilmiştir. >
veya > ya da
> Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler
görülebilir.
Latin alfabelerinde ayırıcı imler
Kalın gösterilen dilleri konuşabilen kişi sayısı 60 milyondan fazladır
Günümüzde kullanılan yazı sistemleri
- = é, è, ê, ë, î, ï, ô, û
(ayrıca á, í, ó, ú, ý)
- = ä, ö, ü, ß (nadiren
Fransızca kökenli sözcüklerde é)
- = á, é, í, ó, ú, ü
- = ç, ë
- = á, é, í, ñ, ó, ú, ü
(İspanyolca ile aynı)
- = ä, ï, ñ, ü
- = ç, ə, ğ, ı, İ, ö, ş, ü
- = ñ (yabancı kelimelerde ç,
suletino lehçesinde ü)
- = č, ć, đ, š, ž (Hırvatça ve
Sırpça ile aynı)
- = â, ê, î, ñ, ô, û, ù, ü
- = é, è
- = kullanılmıyor (eskiden kullanılan ŵ
günlük hayattan neredeyse tamamen çıkmıştır)
- = á, č, ď, é, ě, í, ň, ó, ř, š, ť, ú, ů,
ý, ž
- = å, æ, ø (Norveççe ile aynı)
- = kullanılmıyor (sözlüklerde
é, è, ê kullanılır)
- = ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ
- = ä, ö, õ, ü (nadiren yabancı
sözcüklerdeš, ž)
- = á, æ, ð, í, ó, ø, ú, ý
- = ä, ë, ï, ö, ü (nadiren
vurgu için á, é, ó ve Fransızca ile Portekizce kökenli kelimelerde
ç, é, è)
- = ñ
- = å, ä, ö (å harfi š ve ž
harfleri ile birlikte sadece yabancı kelimelerde bulunur)
- = à, â, æ, ç, é, è,
ê, ë, î, ï, ô, œ, ù, û, ü, ÿ (ù sadece où kelimesinde, ÿ
sadece bazı özel isimlerde)
- = â, ê, é, ô, û, ú
- = à, â, ç, è, ê, ì, î, ò, ô, û
- = ä, ç, ê, ı, İ, ö, ş, ţ, ü
- = â, ê, î, ô, ŵ, ŷ (ayrıca ë, ï)
- = á, é, í, ñ, ó, ú, ü (ayrıca
ï, örneğin: saïamos fiili, bunun dışında İspanyolca ile aynı)
- = kullanılmıyor (Danca kökenli
kelimelerde å, æ, ø)
- = ã, ẽ, g̃, ĩ, ñ, õ, ũ,
ỹ (ayrıca vurguyu göstermek için á, é, í, ó, ú, ý)
- = kullanılmıyor
- = ā, ē, ī, ō, ū
- = č, ć, đ, š, ž (Boşnakça ve
Sırpça ile aynı)
- = ị, ṅ, ọ, ụ (ünlü harflerde
ayrıca vurgu ve aksan imleri kullanılır)
- = kullanılmıyor (bazı yabancı
sözcüklerde istisnalar, örneğin: café, cliché, déjà vu,
doppelgänger, façade, fiancé, naïve veya résumé)
- = á, é, í, ó, ú
- = à, è, ì, ò, ù
(nadiren é, ó)
- = á, é, í, ñ, ó, ú, ü
- = å, ä, ö
- = ä, ö, ü
(Almancada kullanılan ß yerine ss yazılır)
- = à, é, è, ì, ò, ù
(ó harfi sözlüklerde kelime içi tonlama için kullanılır, î
harfinin kullanımı tamamen kalkmış sayılır, sayılı birkaç kelimede
ii'ye alternatif olarak yazılabilir, örneğin: principii yerine
principî)
- = á, æ, ð, é, í, ó, ö, þ, ú, ý
- = '''č, ć, đ, š, ś, ž, ź
- = à, ç, é, è, í, ï, ó, ò, ú, ü
- (2018’den beri) = á, ǵ, ı, ń,
ó, ý, ú
- = ñ
- = ç, ê, î, ş, û
- = á, č, đ, ŋ, š, ŧ, ž (aksana veya
lehçesine göre å, æ/ä harfleri de bulunur)
- = ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż
- = ā, č, ē, ģ, ī, ļ, ķ, ņ, ŗ, š, ū,
ž
- = ą, č, ę, ė, į, š, ų, ū, ž.
- = ä, ë, é (sadece
yabancı sözcüklerde: è, ê, ö, ü)
- = á, é, í, ó, ö, ő, ú, ü, ű
- = kullanılmıyor
- = à, é, ê, ô (nadiren gn'ye
alternatif olarak yazılabilen n̈/ñ)
- = ċ, ġ, ż, ħ
- = ç (sadece çh şeklinde)
- = ā, ē, ī, ō, ū
- = á, ç, é, í, ó, ú
- = å, æ, ø (Danca ile aynı)
- = á, à, ç, é, è, í, ï, ó, ò, ü
- = g‘, o‘
- = á, à, â, ã, ç, é, ê, í,
ó, ô, õ, ú
- = à, è, ì, ò (ayrıca é ve
farklı lehçelerde ''â, ê, ö, ü)
- = â, ă, î, ș, ț
- = à, è, ì, ò, ù (nadiren á, é)
- = á, ä, č, ď, é, í, ľ, ĺ, ň, ó, ô,
ŕ, š, ť, ú, ý, ž
- = č, š, ž
- = ć, č, ě, ł, ń, ó, ř, ŕ, š, ś, ž, ź
- = kullanılmıyor
- = ç, ğ, ı, İ, ö, ş, ü (ayrıca
â, î, û)
- = ç, ä, ž, ň, ö, ş, ü, ý
- = ã
- = à, ç, é, è, ì, ł, ó, ò, ù
- = ă, â, đ, ê, ô, ơ, ư
(ayrıca kullanılan: à, ầ, ằ, è, ề, ì, ò, ồ, ờ, ù, ừ, ỳ; ả, ẩ, ẳ, ẻ,
ể, ỉ, ỏ, ổ, ở, ủ, ử, ỷ; ã, ẵ, ẫ, ẽ, ễ, ĩ, õ, ỗ, ỡ, ũ, ữ, ỹ; á, ấ, ắ,
é, ế, í, ó, ố, ớ, ú, ứ, ý; ạ, ặ, ậ, ẹ, ệ, ị, ọ, ộ, ợ, ụ, ự, ỵ)
- = ä, ö, õ, ü (ayrıca š, ž ve
h́, ḱ, ĺ, ń, ś, t́)
- = ẹ, ọ, ṣ (ayrıca kullanılan:
á, à, ā, é, è, ē, e̩, ẹ́, é̩, ẹ̀, è̩, ẹ̄, ē̩, í, ì, ī, ó, ò, ō, o̩, ọ́, ó̩,
ọ̀, ò̩, ọ̄, ō̩, ú, ù, ū, s̩)
Farklı alfabelerle yazılan dillerin romanizasyonları
- = ā, ḏ, ḍ,
ǧ, ġ, ḥ, ḫ, ī, š, ṣ, ṯ, ṭ, ū, ẓ
- = ê, ü (ayrıca á, à, ǎ,
ā, é, è, ě, ē, í, ì, ǐ, ī, ó, ò, ǒ, ō, ú, ù, ǔ, ū, ǘ, ǜ, ǚ, ǖ)
- = ā, ē, ī, ō, ū
- = ç, ğ, ı, İ, ñ, ö, ş, ü
- = ç, ğ, ı, İ, ñ, ö,
ş, ü (ayrıca â)
- = ŏ, ŭ
- = č, ć, đ, š, ž
- (2012‘den beri) = ä, ç, ğ, ı, İ, ñ,
ö, ş, ü
- = ä, ê, ô, ö, ü
- = č, š, ž
- = á, é, í, ï,
ḯ, ó, ú (ayrıca ē, ḗ, ō, ṓ, ý veya ē yerine ī)
Artık konuşulmayan diller
- = ā, æ, ǣ, ē, ī, ō,
ð/þ, ū, ƿ, ȳ
- = ā, ä, ǟ, ḑ, ē, ī, ļ, ņ, ō, ȯ, ȱ,
õ, ȭ, ŗ, š, ț, ū, ž
- = Döneme bağlı (Ortaçağ Latincesinde
, ve ſ. "Æ" ve "œ"'nün
kullanılmadığı zamanlarda, "ae" ve "oe"nün ayrı okunuşunu göstermek
için ë harfi kullanılır, örneğin: aëdes, aër, israël, ayrıca ā,
ē, ī, ō, ū harfleri aksan için kullanılabilir)
- (1050 ile
1500'lü yıllar arası) = ä, â, æ, aͤ, ë, ê, î, ö, ô, œ, ü, û,
Eski yazı sistemleri
- (1941 yılına kadar) = ä, ö,
, ß, ü (ayrıca æ, œ)
-
(1943-1990) = á, à, â, ã, ç, é, ê, í, ó, ô, õ, ú, ü (reform ile
ü harfi çıkarılmıştır)
- (1901-1947) = ä, é, (ē), ï,
ö ( adı altında
bilinir.)
- (2017 yılına kadar) = ä, ğ, ï, ñ,
ö, ü, ç, ş, ı, İ
- (1928-1940) = ƣ, ç, ŋ, ɵ, ş, ь
- (1931-1939)= ç, ө, ş, ƶ
- (1939-1941)= ö, ü
- (1904'den önce)= â, ă, ḑ, é, ê, ĕ,
î, ĭ, ó, ș, ț, û, ŭ
Dil ailelerine ve gruplarına göre ayırıcı imler
Amerikan Yerli Dilleri
Alfabe | á | ã | ä | ą | ą́ | č | é | ẽ | ë | ę | ę́ | ǧ | g̃ | ȟ | í | ĩ | ï | į | į́ | ɨ | ł | ñ | ŋ | ó | õ | ö | ǫ | ǫ́ | ú | ũ | ü | ý | ỹ | ž |
---|
| | | ä | | | | | | | | | | | | | | ï | | | | | ñ | | | | ö | | | | | | | | |
| á | ã | | | | | é | ẽ | | | | | g̃ | | í | ĩ | | | | | | ñ | | ó | õ | | | | ú | ũ | | ý | ỹ | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ñ | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | č | | | | | | ǧ | | ȟ | | | | | | | | | ŋ | | | | | | | | | | | ž |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ñ | | | | | | | | | ü | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | į | ɨ | | ñ | | | | ö | | | | | ü | | | |
| á | | | ą | ą́ | | é | | | ę | ę́ | | g̃ | | í | | | į | į́ | | ł | | | ó | | | ǫ | ǫ́ | | | | | | |
| | ã | ä | | | | | | ë | | | | | | | | ï | | | | | ñ | | | | ö | | | | | ü | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Avustronezya Dilleri
Alfabe | à | å | ā | é | è | ë | ē | ī | ñ | n̈ | ô | ö | ō | ū |
---|
| | | | é | è | | | | | | | | | |
| | å | | | | | | | ñ | | | | | |
| | | | | | ë | | | | | | ö | | |
| | | | | | | | | ñ | | | | | |
| | | ā | | | | ē | ī | | | | | ō | ū |
| à | | | é | | | | | | n̈ | ô | | | |
| | | ā | | | | ē | ī | | | | | ō | ū |
| | | ā | | | | ē | ī | | | | | ō | ū |
| | | ā | | | | ē | ī | | | | | ō | ū |
| | | | é | | | | | | | | | | |
| | | ā | | | | ē | ī | | | | | ō | ū |
| | | | | | | | | | | | | | |
Baltık Dilleri
Alfabe | ą | ā | č | ę | ē | ė | ģ | į | ī | ļ | ķ | ņ | ŗ | š | ų | ū | ž |
---|
| | ā | č | | ē | | ģ | | ī | ļ | ķ | ņ | ŗ | š | | ū | ž |
| ą | | č | ę | | ė | | į | | | | | | š | ų | ū | ž |
| | | | | | | | | | | | | | | | | |
Cermen Dilleri
Alfabe | á | â | ä | å | æ | ð | é | è | ê | ë | í | î | ï | ó | ô | ö | ø | ß | þ | ú | û | ü | ý |
---|
| | | | | | | é | è | ê | ë | | î | ï | | ô | | | | | | û | | |
| | | ä | | | | | | | | | | | | | ö | | ß | | | | ü | |
| | | | å | æ | | | | | | | | | | | | ø | | | | | | |
| á | | | | æ | ð | | | | | í | | | ó | | | ø | | þ | ú | | | ý |
| á | | ä | | | | é | | | ë | | | ï | ó | | ö | | | | | | ü | |
| | â | | | | | é | | ê | | | | | | ô | | | | | ú | û | | |
| | | ä | å | | | | | | | | | | | | ö | | | | | | | |
| | | ä | | | | | | | | | | | | | ö | | | | | | ü | |
| á | | | | æ | ð | é | | | | í | | | ó | | ö | | | þ | ú | | | ý |
| | | ä | | | | é | | | ë | | | | | | | | | | | | | |
| | | | å | æ | | | | | | | | | | | | ø | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Fin-Ugor Dilleri
Alfabe | á | ä | å | ć | đ | é | í | ŋ | ó | ö | ő | õ | š | ŧ | ú | ü | ű | ž |
---|
| | ä | | | | | | | | ö | | õ | š | | | ü | | ž |
| | ä | å | | | | | | | ö | | | | | | | | |
| á | | | ć | đ | | | ŋ | | | | | š | ŧ | | | | ž |
| á | ä | å | | | | | ŋ | | | | | | | | | | |
| á | | | | | é | í | | ó | ö | ő | | | | ú | ü | ű | |
| | ä | | | | | | | | ö | | õ | š | | | ü | | ž |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Kelt Dilleri
Alfabe | á | à | â | ç | é | è | ê | í | ì | î | ñ | ó | ò | ô | ú | ù | û | ü | ŵ | ŷ |
---|
| | |â | | | | ê | | | î | ñ | | | ô | | ù | û | ü | | | |
| | |â | | | | ê | | | î | | | | ô | | | û | | ŵ | ŷ | |
| á | | | | é | | | í | | | | ó | | | ú | | | | | |
| |à | | | | è | | | ì | | | | ò | | | ù | | | | | |
| | | |ç | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Romen Dilleri
Alfabe | á | à | â | ã | ă | æ | ç | é | è | ê | ë | í | ì | î | ï | ł | ñ | ó | ò | ô | õ | œ | ș | ț | ú | ù | û | ü | ÿ |
---|
| á | | | | | | | é | | | | í | | | | | | ó | | | | | | | ú | | | ü | |
| á | | | | | | | é | | | | í | | | | | ñ | ó | | | | | | | ú | | | ü | |
| | à | â | | | æ | ç | é | è | ê | ë | | | î | ï | | | | | ô | | œ | | | | ù | û | ü | ÿ |
| | à | â | | | | ç | | è | ê | | | ì | î | | | | | ò | ô | | | | | | | û | | |
| á | | | | | | | é | | | | í | | | | | ñ | ó | | | | | | | ú | | | ü | |
| á | | | | | | | é | | | | í | | | | | ñ | ó | | | | | | | ú | | | ü | |
| | à | | | | | | é | è | | | | ì | | | | | | ò | | | | | | | ù | | | |
| | à | | | | | ç | é | è | | | í | | | ï | | | ó | ò | | | | | | ú | | | ü | |
| á | | | | | | ç | é | | | | í | | | | | | ó | | | | | | | ú | | | | |
| á | à | | | | | ç | é | è | | | í | | | ï | | | ó | ò | | | | | | | | | ü | |
| á | à | â | ã | | | ç | é | | ê | | í | | | | | | ó | | ô | õ | | | | ú | | | | |
| | à | | | | | | | è | | | | ì | | | | | | ò | | | | | | | | | | |
| | | â | | ă | | | | | | | | | î | | | | | | | | | ș | ț | | | | | |
| | à | | | | | | | è | | | | ì | | | | | | ò | | | | | | | ù | | | |
| | | | ã | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | à | | | | | ç | é | è | | | | ì | | | ł | | ó | ò | | | | | | | ù | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Slav Dilleri
Alfabe | á | ã | ä | ą | ć | č | đ | ď | é | ě | ë | ę | í | ł | ĺ | ľ | ń | ň | ó | ò | ô | ŕ | ř | ś | š | ť | ú | ù | ů | ý | ź | ž | ż |
---|
| | | | | ć | č | đ | | | | | | | | | | | | | | | | | | š | | | | | | | ž | |
| á | | | | | č | | ď | é | ě | | | í | | | | | ň | ó | | | | ř | | š | ť | ú | | ů | ý | | ž | |
| | | | | ć | č | đ | | | | | | | | | | | | | | | | | | š | | | | | | | ž | |
| | | | | ć | č | đ | | | | | | | | | | | | | | | | | ś | š | | | | | | ź | ž | |
| | ã | | ą | | | | | é | | ë | | | ł | | | ń | | ó | ò | ô | | | | | | | ù | | | | | ż |
| | | | ą | ć | | | | | | | ę | | ł | | | ń | | ó | | | | | ś | | | | | | | ź | | ż |
| á | | ä | | | č | | ď | é | | | | í | | ĺ | ľ | | ň | ó | | ô | ŕ | | | š | ť | ú | | | ý | | ž | |
| | | | | | č | | | | | | | | | | | | | | | | | | | š | | | | | | | ž | |
| | | | | ć | č | | | | ě | | | | ł | | | ń | | ó | | | | ř | | š | | | | | | ź | ž | |
| | | | | ć | č | | | | ě | | | | ł | | | ń | | ó | | | ŕ | | ś | š | | | | | | ź | ž | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Türk Dilleri
Alfabe | â | ä | ç | ê | ə | gʻ | ğ | î | İ | ı | ň | ñ | oʻ | ö | ş | ţ | ū | û | ü | ý | ž |
---|
| | | ç | | ə | | ğ | | İ | ı | | | | ö | ş | | | | ü | | |
| | ä | ç | ê | | | | | İ | ı | | | | ö | ş | ţ | | | ü | | |
| | ä | | | | | ğ | | İ | ı | | ñ | | ö | ş | | ū | | ü | | |
| â | | ç | | | | ğ | | İ | ı | | ñ | | ö | ş | | | | ü | | |
| | | | | | gʻ | | | | | | | oʻ | | | | | | | | |
| | ä | ç | | | | ğ | | | ı | | ñ | | ö | ş | | | | ü | | |
| â | | ç | | | | ğ | î | İ | ı | | | | ö | ş | | | û | ü | | |
| | ä | ç | | | | | | | | ň | | | ö | ş | | | | ü | ý | ž |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Yapay Diller
Alfabe | á | ä | ĉ | č | é | ě | ĝ | ĥ | í | ĵ | ó | ö | ŝ | š | ú | ü | ŭ | ž |
---|
| | | ĉ | | | | ĝ | ĥ | | ĵ | | | ŝ | | | | ŭ | |
| á | | | | é | | | | í | | ó | | | | ú | | | |
temel harfler | | | | č | | ě | | | | | | | | š | | | | ž |
| | ä | | | | | | | | | | ö | | | | ü | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | |
( ´ ) (akute)
<big>
Ćć
Śś Ńń Ýý Źź</big>
Vurgu imi (´): Sağa yatık olarak kullanılır. Aslında sesli-sessiz
bütün harflerin üzerine gelebilmesi mümkündür. Kimi zaman işaretli harf
üzerinde bir duraksama veya hece bölünmesiyle ortaya çıkar. Türk
dillerinde iki işlevi vardır:
- Vurgunun hangi hecede olduğunu işaretler. Bazen eş sesli kelimeleri
birbirinden ayırmaya yarar. Mesela Rusçada ve Yunancada hemen her
kelimede kullanılır çünkü vurgunun hangi hecede yer aldığını
göstermeye yarar. Böylece aynı yazılışa sahip kelimeler de
birbirinden ayrılabilir. Böyle bir vurgu uygulaması Türkçede pek
mümkün değildir çünkü hece vurgusu, Türk dilinin yapısı gereği çok
fazla değiştirilemez ve başka heceye kaydırılamaz. Vurgunun
değiştirilmesi ile kelimenin manası değişmez. Konuşma dilinde bunu
ayırt edebilmek için özel bir çaba sarf edilmez. Bu nedenle de
vurgunun ayrıca gösterilmesine gerek yoktur. Türki Kiril
alfabelerinde Rusçadan gelen kelimelerde kullanılır.
- Üzerinde bulunduğu harfin ses değerini vurgulayarak değiştiren bir
işarettir. Seslerin (harflerin) aslında biraz uzatılmasını sağlar.
- Sessiz harflerde: Sert ve vurgulu bir söyleyiş kazandırır. Ý
Türkmen alfabesinde bir harf olarak bulunur ve Türkçedeki Y sesini
karşılar. Çünkü işaretsiz yalın Y harfi pek çok dilde Türkçedeki I
sesine denk düşer (Kyrgyz: Kırgız gibi). Ć ise Boşnakçada yer
alır ve Ç sesine yakın sert bir C sesi verir. Yeni Başkurt
alfabesinde Ź harfi peltek Z sesini göstermek için kullanılır. Tüm
sessiz harflere uygulamak mümkündür. Mesela; Ý, Ć, Ś, Ź, Ŕ, Ĺ, Ń,
Ḱ, Ẃ, Ḿ, Ṕ harfleri gibi... Böylece aslında vurgu iminin birinci
işlevi olan vurgulama sağlanmış olur. Örneğin hać (hacc), haḱ
(hakk)... Ayrıca sessiz harflerde bir duraksama yaptırır. Örneğin:
Aý Han ve Ayhan sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıkta olduğu
gibi. Ayrıca eḱmek ve ekmek sözcüklerinin okunuşlarındaki
farklılıklar yine örnek olarak verilebilir. Anadolu Türkçesinde
kesme işareti biçiminde yabancı dillerden -özellikle Arapçadan-
gelen bazı kelimelerin aksanlı (duraklayarak) okunmasını sağlar.
Burada asıl yapılan şey üzerine geldiği sessiz harfte bir duraklama
sağlayıp, diğer heceye sesli harf ile başlamaktır. Örneğin kıt́a,
kuŕa, meĺun... Türk alfabesinde bu kelimeleri bu biçimde yazabilmek
için aksan işareti yerine, -belki de birbirlerine çok benzedikleri
için- kesme işareti (‘) kullanılmıştır. Fakat Türkçede heceyi sessiz
harfle bitirip sesli harfle başlamak Anadolu Türkçesinin yapısına
uygun olmadığı için zaten söyleyişte de bu biçimler genelde tercih
edilmez ve heceler kesintisiz düz okunur.
- Sesli harflerde: Üzerine geldiği sesli harfin vurgulanarak
(inceltilmeden) uzatılmasını sağlar. Mesela Tatar alfabesinde
harfi uzatılan bir İ sesi verir. Türkçedeki
sesli harflerle örnek verilirse ánında, bázen, nádiren…
- , , ,
, : Bazı Türk alfabelerinde ve
Macarcada bulunan vurgulu sesli harflerdir. Vurgu işareti, Macarcada
sesli harfleri biraz uzatır. Örnek verilirse Türkçedeki hánım ve
hanım sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılık.
( ' ) (grave)
<big>
Òò </big>
Aksan imi (ˋ): Sola yatık olarak kullanılır. Sözcüğün aksanlı olarak
seslendirilmesine imkân tanır. Türkçede aksanlı okuyuş ancak bazı
harflerin inceltilmesiyle mümkündür. Batı dillerinin aksine bu işareti
Türkçede yalnızca sessiz harflerde kullanmak mümkündür. Daha çok
diksiyona dayalı bir farklılığı gösterir.
- Sessiz harflerde: Türkçede fonetik gösterge olarak sessiz
harflerde kullanılabilir. K, G, L gibi harflerin inceltilmesini
sağlar. Örneğin rüzg̀ar, derg̀ah, tezg̀ah, yadig̀ar, g̀ah, lal̀, hal̀,
rol̀, gol̀. Ancak bazı dillerde harfin ses değerini de değiştiren bir
göstergedir. Türkçede ise yalnızca kelimelerdeki ses değerini
göstermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir işarettir.
- Sesli harflerde: Aksanlı harflerin normalde, işaretsiz (yalın)
biçimleriyle aralarında okunuş farklılığı bulunmaz. Yalnızca
kelimenin ses değerindeki bir değişikliği gösterir ya da yöresel
söyleyiş farklılıkları bu duruma neden olur. Buna karşın Avrupa
dillerindeki kimi örneklerde ölü sesli harflerin gösterilmesine
yarar. Örneğin Türkçedeki ortàokul -ortokul gibi okunur- veya
Karàağaç -Karağaç gibi okunur- sözcüklerindeki aksana bağlı olarak
telaffuz edilmeyen harfleri işaretler. Buna karşın bu harfleri
telaffuz edenler de bulunur, zaten aksandan kastedilen de bu
durumdur. Bu durum, nadiren de olsa peş peşe okunan kalıplaşmış
kelimelerdeki veya birleşik sözcüklerdeki sesli bir harften sonra
tekrar yeni bir sesli harf geldiğinde ortaya çıkar. Böylesi bir
durumda ilk sesli harf çok kısa olacak biçimde, iki sesli harf
kaynaşarak veya bazen de baştaki sesli harfi tamamen kaybolarak
okunur, bu nedenle de çoğu zaman bu sesin fark edilmesi bile mümkün
olmaz: Nè edeceksin? (halk ağzında Neydeceksin? Niydeceksin?),
Nè olacak? (N'olacak?), Nè olur? (N'olur?) gibi. Hatta araya sesli
harf girse bile bu sesin ortaya çıktığı görülebilir. Nè
yapacaksın? (halk ağzında N'apacaksın?) gibi.
( ^ ) (zirkumfleks)
<big>
Ĵĵ
Ŝŝ Ĝĝ Ĉĉ Ĥĥ Ŷŷ Ŵŵ</big>
Düzeltme İmi (ˆ): Türkçede yalnızca sesli harflerin üzerine gelir.
Harfin ince okunmasını sağlar. Örneğin kar (yağış türü) ve kâr
(kazanç).
- : Türkçede kullanılır. Hafif uzun, ince bir a
sesidir. Kural olarak bu inceliğin tam olarak sağlanabilmesi için
biraz uzatılması gerekir. Örneğin kâr, hâlâ, Kâzım, Nâzım, âlem,
kâğıt…
- : Türkçede kullanılır*.* Hafif uzatılarak
okunan ince bir "u" sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz
uzatılması gerekir. Örneğin sükûnet, mûris, mûzip, sûni…
- : Türkçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince
bir "i" sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işaret
koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi
kullanılır, nokta düşer. Örneğin millî, dînî, çîdem, Dîdem, îzan,
mîde…
- : Gagavuzcada kullanılır. Uzatılarak okunan
ince bir "e" sesidir. Kürtçe kelimelerde yine yoğun olarak
rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için
kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de Türkçede bir iki kelimenin
okunuşu ile bir fikir edinilmesi mümkündür. Örneğin mêmur, poêtika,
nêyzen, têlif...
- : Uzatılarak okunan ince bir o sesidir. Normal
O sesinden farklıdır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu
için kullanımı öngörülmemiştir. Örneğin bôlero, Lôkman, âlô, rôl,
gôl...
- İnceltme İşareti, sesli harfleri incelttiği gibi aslında kalın
sessiz harfleri de gizli olarak inceltir. Özellikle L harflerinde bu
durum çok belirgindir. Örneğin ļânet, ļâℓe, hâℓ̗â, hâℓ̗ ... İnceltme
İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de
incelmesi söz konusudur. Örneğin ⱪar ve kâr.
Türkçede sessiz harflerde kullanımı öngörülmemiştir.
( ¨ ) (umlaut/trema)
<big>
Ÿÿ</big>
Türkçede ve pek çok dilde yalnızca sesli harflerde kullanılır. Ÿÿ
ise pek çok dilde Türkçedeki sesine denk gelir.
Çünkü bu dillerde Y, Türkçedeki "" sesini gösterir.
Örneğin Kyrgyz (Kırgız okunur*.).* Bu durumda Türkçedeki İ sesi ise Ÿ
olarak da gösterilir. Örneğin ÿkÿ (iki).
- : Almanca, İsveççe, Fince, Estonca, Slovakça,
Tatarca, Gagavuzca ve Türkmencede kullanılır. Kısa, kapalı,
gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha
kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür
(). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve
Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt
edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak
kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi
içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı
tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin incä. Türkçede "Selçuk"
ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk”, "akçe" sözcüğü ise “akçä”
olarak yazılır. Türkçede her ikisi de "ben" olarak yazılan bän
(Azerice mən, biinci teklik şahıs zamiri) ve ben (Azerice ben,
"deri kabartısı)" sözcükleri birbirinden farklı anlamlar içerir ve
ses değerleri de farklıdır. Kimi Latin alfabelerinde, özellikle el
yazılarında biçiminde de
kullanılır (Kiril harfinden farklıdır).
- : Türkçede günümüzde kullanılmayan İ-E arasında
seslendirilen bir harftir. Bu ses Rusçada bulunur (Kiril:
) ve bu dilde sıklıkla kullanılır. Bu harfe İe
(Ye) adı verilir ve çevirilerde bu ses değeri ile gösterilir ancak
bu kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü bu harf arda arda
gelen İ ve E seslerini ifade etmez. Tamamen İ-E arası farklı bir
sestir. Anadolu Türkçesinde ise gerçekte mevcut olan ancak ölü bir
ses olduğu bile söylenebilir. Rusçada ise yoğun olarak kullanılan ve
açık olarak işitilen bir harftir. Ancak Türkçedeki gibi kaynaşan
harflerin arasında değil, herhangi bir koşula bağlı olmadan ortaya
çıkan ve Ruslar tarafından diğer seslerden rahatlıkla ayırt
edilebilen belirgin bir sestir. Bu sese Türkçede verilebilecek başka
bir örnek ise el (organ) ve ël (yurt) sözcüklerinin arasındaki
farktır. Ël sözcüğü zamanla "il" biçimine dönüşmüştür:
Türkmenëli, Kırklarëli, Tuncëli...
- : Felemenkçe, Fransızcada ve Katalancada
"trema" olarak kullanılır. Örneğin A ve i harfleri, Felemenkçede
ai şeklinde yan yana gelince Türkçedeki bir tek "e" sesi gibi
okunurlar. Bazı kelimelerde "ai" harfleri "e" olarak okunmayıp
Türkçedeki "a" ve "i" gibi ayrı okunursa aï şeklinde yazılır.
( ¯ ) Uzatma imi (makron)
<big>Āā Ēē Ōō Īī Ūū</big>
Uzatma İmi (ˉ): Üzerine geldiği sesli harfin (inceltilmeden)
uzatılmasını sağlar. Bu harfler özellikle ,
ve kullanılır. Türkçeden sesli harflerle
örnek verilecek olursa tārih, bāzı, hākan, işāret...
( ¸ ) (sedil)
<big>
Ŗŗ</big>
Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılır. Harflerin ses değerlerini
değiştirir.
- : Gırtlaktan çıkan ve Q sesine epey yakın olan
kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. Örneğin ⱪurt, ⱪoyun,
ⱪardaş (kardeş). K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır.
Kazakça қасқыр (ⱪasⱪır: kurt), ⱪой (ⱪoy: koyun) sözcüklerinde
olduğu gibi... Bu sözcüklerdeki K sesleri, gırtlaktan ve kalın
olarak çıkarılır. Başkurtçadaki Ҡалын (kalın) sözcüğünün çevirisi
qalın olarak yapılır ve okunuşu "kalın/galın biçimindedir. Baştaki
K veya G sesi, gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Türkçedeki
inceltme imi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K
harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin ⱪar ve kâr. Pek çok
lehçe ve şivede Q sesine dönüşmüştür. Örneğin qayın (kayın).
Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve
Cezayir Arapçasında, Türkçedeki gırtlaktan söylenen K harfine
benzeyen bir sesi karşılamak için noktasız <big>
</big> harfi kullanılır.
- : Gagavuzcada ve Moğolcada kullanılır. Türkçede
bulunmayan sert bir T harfidir. TS (:
+) olarak da
seslendirilir. Moğolcada ve Rusçada, Slav dillerinde, ayrıca Kiril
alfabesini kullanan pek çok dilde Ç harfinin türevi olan bir sestir
(Kiril , tse). Gagavuzcada ve diğer Türk
dillerinde Slav kökenli kelimelerde yer alır. Ancak öz Moğolca
sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin Moğolcadaki ţag sözcüğü
-çağ, “tsag” okunur-, teţeg -çiçek, “tsetseg” gibi okunur-. Bu
harfin ses değerini en güzel gösteren sözcüklerden birisi,
Gagavuzcada soţial şeklinde yazılan -sosyal, "sotsyal" gibi okunur
kelimesidir. Belarus'ta yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise
TS sesini tam olarak karşılamak için şeklinde bir harf üretilmiştir.
Kazaklar ve Kırgızlarla birlikte yaşayan Çin kökenli Dungan halkı,
"sad "harfinden biraz daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan
bu sesi gösterebilmek için <big>ڞ</big> harfini kullanmıştır.
- : Ses olarak Boşnakçada, Macarcada ve
Bulgarcada yer alır. Türkçede bulunmayan sert bir D harfidir. DZ
(: +)
olarak da seslendirilir. Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini
kullanan bazı dillerde J harfinin türevi olan bir sestir (Kiril
, dze). Gagavuzların da kullandığı Moldova
alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmî olmayan
harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktalı D
biçimiyle rastlanır. Günümüzde ise genelde bu harfin arkasından
gelen bir Z ile birlikte kullanılır. Örneğin Macarcadaki bodza
(boḑa: mürver meyvesi). Bazı alfabelerde ise Arapçadakinden biraz
daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan bir DZ sesini
göstermek için <big>ڏ</big> harfi kullanılmıştır. Belarus'ta
yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise bu sesi tam olarak
karşılamak için şeklinde bir harf üretilmiştir.
- : Türkçedeki J sesidir. Uygur Türkleri
tarafından da kullanılmakta olan, adı
verilen ve Çinceyi Latin alfabesine çevirmekte kullanılan sistemin
Uygur alfabesine uyarlanmış biçiminde Türkçedeki J sesini karşılar.
- . Boğazın sıkılmasıyla ortaya çıkan bir sestir.
Arapçadaki Ha () harfidir. Gırtlaktan çıkan ve
hafif hırıltılı bir H olarak okunur ve söylenir. Boğazdan gelen
gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha kalın, boğumlu
ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses
boğazın orta kısmında titreşir. Örneğin maḩrem (mahrem). Bu sese
en uygun örneklerden birisi de ḩacı (hacı) sözcüğüdür. Anadolu
Türkçesinin halk ağzındaki ve Azericedeki kullanımında Arapçadaki hı
() harfi ile olan farkı çoğu zaman ortadan
kalkmıştır ().
- : Letoncada yer alan bir harftir. Anadolu
Türkçesinin İstanbul ağzındaki Ğ (yumuşak ge) sesinden biraz
farklıdır. harfine benzer ama sert ve
hırıltılıdır (Kiril , ghe). Almanların
gırtlaktan çıkan R harfinin taşıdığı ses değerine benzer (Ř).
Arapçadaki gayın () harfidir. Batı Anadolu
Türkçesinde Ğ sesine dönüşmüştür ancak Türkiye’nin doğu bölgelerinde
yaygındır. Örneğin doģan (doğan). Buradaki Ğ, hırıltılı olarak
söylenir. Bu nedenle Ğ (yumuşak ge) harfinin aksine Arapçada kelime
başında da yer alabilir. Mesela g̦ayb (ġayb).. Türkçedeki Ğ
(yumuşak ge) sesine yakın bir harfi göstermek için kimi Asya
kaynaklı çevirilerde <big>ۼ</big> veya <big>ݝ</big> harfi
kullanılır.
- : Leton Alfabesinde ince N sesi için
kullanılır. Bu ses kimi alfabelerde NJ olarak kullanılır. Kiril
alfabelerindeki karşılığı harfidir. Ņᶇ
harfi genizden çıkarılan N ve Y karışımı bir sesi gösterir. yer alır. Bazen
de NG/NĞ olarak öngörülür. 1900'lü yılların başındaki Türki
alfabelerde Ƞƞ olarak da kullanılmıştır. Pek çok ağızda N veya Ğ
sesine dönüşmüştür. Osmanlıca Türkçesindeki üç noktalı kaf-ı nûni
() harfinin karşılığıdır. üç noktalı "nga
(<big>ڠ</big>)" ise yine bu harfin karşılığında kullanılır.
- : (Küçük harf: ļ veya ℓ̗) Leton
alfabesinde sesini karşılamak için
üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime
bulunduğu için ince L sesi, ayrıca için bir harf yoktur. Bunlar daha
çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu
harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun
damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz
daha ince olan bir sesi gösterir: ļâℓ̗ , rôℓ̗ ... Üzerinde işaret
bulunan <big></big> veya noktalı
<big>ڶ</big> harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt
alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır. Bu ses Kiril
latinizasyonunda harfi ile gösterilir (küçük
harf: ḽ veya ℓ̗ ).
Diğer imler
( ˘ ) Kısaltma imi (breve)
<big> Ĕĕ Ĭĭ Ŏŏ Ŭŭ</big>
Kısaltma imi (˘ ): Harflerin kısa bir söyleyiş kazandırılarak
telaffuzlarını sağlar. Sesli harflerde bu kısalık ancak gırtlaksı sesler
çıkarmakla mümkündür. Bu nedenle sesli harflerde gırtlaksı sesleri
temsil eden bir işaret hâline gelmiştir.
Sesli harflerde
Türkçenin ses yapısında sesli harfe çok kısa bir söyleyiş kazandırır.
Çok hızlı ve kısa olarak söylenen ă-aa, ĭ-ıh, hă, hĕ, hĭ, ăh gibi
ünlemler bu kısalığı anlamak için örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca bu
sesli harfler Arapçadaki gırtlaktan çıkarılan ayın
() harfinin türevleri (çekimli/harekeli biçimleri)
olduğu için gırtlaksı harfleri göstermek için de kullanılır. Örneğin
ĭlm (ilim), ŭmum, ăsker, ĭtr (ıtır)...
- : Romancada ve Çuvaşçada, ayrıca İtelmencede ve
Hantıcada yer alır (Bu dillerde I-A arası bir sestir.).
- Ĕ: Çuvaşçada bulunur. Romanya alfabesinde 1904'te kaldırılmıştır
(Bu dillerde İ-E arası bir sestir.).
- Ĭ: Çuvaşçanın resmî olmayan Latin alfabesinde Rusçadan geçen
kelimelerde kullanılır. alfabesinde de
yer alır.
- Ŭ: Belarus ve Esperanto alfabesinde bulunur. W'ye benzeyen kısa,
gırtlaksı ve yarı sesli bir U harfidir.
- Ŏ: Çok nadiren kullanılan bir sestir.
alfabesinde, ayrıca Korece ve Hintçenin
romanizasyonunda yer alır.
Türkçede kısaltma imi özellikle el yazısında İnceltme İmi ile karışma
ihtimali nedeniyle sesli harflerde tercih edilmemiştir.
Sessiz harflerde
Aslında kısaltma iminin sessiz harflerde kullanımı öngörülmemiştir.
Fakat yumuşatma imi ile çok benzer bir şekle sahip olduğu için bu iki
işaret birbirinin yerine kullanılır hâle gelmiş, aralarındaki fark
ortadan kalkmış ve sessiz harflerde de bu işaret kullanılmıştır. Örneğin
Türkçedeki (yumuşak ge) harfi... Karon ile
gösterilen harfler breve ile de gösterilebilir:
(breve Ťt̆) veya
(breve Ďd̆ ).
( ˇ ) (Karon)
<big>
Řř</big>
Yumuşatma imi (ˇ ): Harflerin yumuşak bir söyleyiş kazandırılarak
telaffuzlarını sağlar. Sessiz harflerde bu yumuşatma ancak ses değerini
değiştirmekle mümkündür. Bu nedenle ortaya farklı sesler (yani farklı
harfler) çıkar.
Sesli harflerde
Aslında Yumuşatma İminin sesli harflerde kullanımı öngörülmemiştir.
Fakat kısaltma imi ile çok benzer bir şekle sahip olduğu için bu iki
işaret birbirinin yerine kullanılır hâle gelmiş, aralarındaki fark
ortadan kalkmış ve sesli harflerde de bu işaret kullanılmıştır. Örneğin
Ě (gırtlaksı e) harfi.
Sessiz harflerde
Harflerin ses değerini değiştirerek yeni harfler oluşturur. Örneğin:
- : Tatarcada, Türkmencede kullanılır. Genizden
ve/veya gırtlaktan çıkarılan N ve G karışımı bir sestir. Bazen de
NG/NĞ olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür.
Osmanlıca Türkçesindeki üç noktalı kaf-ı nûni
() harfinin karşılığıdır. Örneğin İç
Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde saňa, baňa, deňiz
sözcükleri. Pek çok kaynakta tengri veya tengiz olarak yazılan
sözcükler aslında teñri ve teñiz şeklinde okunur.
- : (küçük harf ḽ veya ℓ̗) Kiril
latinizasyonunda sesini karşılamak için
üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime
bulunduğu için ince L sesi ayrıca için bir harf yoktur. Bunlar daha
çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu
harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun
damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz
daha ince olan bir sesi gösterir: lâℓ̗e, gôℓ̗... Üzerinde işaret
bulunan <big></big> veya noktalı
<big>ڶ</big> harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt
alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır.
- : Peltek T sesidir. Arapçadan gelen bazı
sözcüklerde kullanılır (). Ancak peltek harfler
Başkurt dilinde de bulunur. Arapçadaki T sesinin peltek biçimidir.
Aslında peltek S sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (T̃ ve
S̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için
aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark
yoktur. Örneğin es̃er. Başkurt Kiril Alfabesinde
"" harfi ile gösterilir.
- : Peltek D sesidir. Arapçadan gelen bazı
sözcüklerde kullanılır (). Ancak peltek harfler
Başkurt dilinde de bulunur. Arapçadaki D sesinin peltek biçimidir.
Aslında Peltek Z sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (D̃ ve
Z̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için
aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark
yoktur. Örneğin: Z̃eka... Başkurt Kiril Alfabesinde
"" harfi ile gösterilir.
- : Türkmencede ve Boşnakçada kullanılır.
Türkçedeki J sesini karşılar. Örneğin Žale (Jale). ise peltek z
(: zal) harfini gösterir.
- : Boşnakçada yer alır ve özellikle Türkçeden
geçen kelimelerin yazımında kullanılır. Türkçede’ki Ç sesi
karşılığında kullanılır. Örneğin čanak (çanak). Kiril
alfabelerinin latinizasyonunda Türkçedeki J sesini göstermek için de
kullanılır.
- : Boşnakçada ve Çuvaşçada kullanılır.
Türkçedeki Ş harfini karşılar. Örneğin šećer -şeker, “şeçer”
okunur-. ise peltek S
(: Se) harfini gösterir.
- J̌: Uniform Türk alfabesinde kullanılır ve Türkçedeki Y sesini
karşılar. Örneğin aǰaz (ayaz).
( ° ) Halka imi (ring)
<big> Ůů</big>
Halka İmi (° ): Çok sık kullanılmayan bir işarettir. İskandinav
ülkelerinin alfabelerindeki harflerin üzerinde kullanılır. Bu harfin en
bilinen örneklerinden birisi simgesidir
ve ile gösterilir. İsveçli ünlü fizikçi 'ün adından gelir.
( . ) Alt nokta imi (subdot)
<big>Ḳḳ Ṃṃ Ṛṛ</big>
Türkçede özellikle el yazısında çengel ile alt nokta farkı ortadan
kalkmıştır.
( ̵ ) Orta çizgi (stroke)
<big>Ƀƀ Ƶƶ Ɍɍ Đđ Ŧŧ Ҟҟ Ᵽᵽ</big>
Orta çizgili harfler el yazısında zaman zaman kullanılmakla beraber
bunların aslında ses değerleri açısından herhangi bir işlevi yoktur ve
genellikle eş sesli kelimeleri ayırt etmekte veya bir el alışkanlığı
olarak kullanılmaktadır. Çoğu zaman vurgulu ve kalın bir söyleyişi
göstermeye yarar. Buna karşın kimi dillerde ses değerini de değiştirdiği
uygulamalar vardır.
- : Türkçede yalnızca el yazısında eş sesli
kelimeleri ayırmak için kimi zaman bu kullanıma rastlanır. Bu harfi
içeren kelimelerin büyük bir kısmı halk ağzında D ile de
karşılanabilen T sesini de ihtiva eder: Dolu (tam olma) ve đolu
(yağış şekli) sözcükleri arasındaki fark başka bir örnektir. Benzer
biçimde đon (giysi) ve don (buzlanma) sözcükleri örnek olarak
gösterilebilir. Bu sesin Türkçede yer aldığı başka bir kelime ise
arđ (arka) sözcüğüdür. Kimi yörelerde ard, kimi yörelerde ise
art olarak telaffuz edilir.
- : Türkçede yalnızca el yazısında eş sesli
kelimeleri ayırmak için kimi zaman bu kullanıma rastlanır. Vurgulu
bir Z sesini içeren ses ayrımlarını gösterir. Örneğin ƶar ve zar
farkı. Uniform Türk alfabesinde yer alır ve Türkçedeki J sesi
karşılığında kullanılır.
Diğer örnekler: Ƀağ (bahçe) ve bağ (düğüm), ҟurt (yırtıcı) ve
kurt (larva), ᵽas (oksitlenme) ve pas (iletme), roman (kitap) ve
Ɍoman (millet adı) farkları...
Fonetik işaretlerin tüm harflere eklenmesi
Karakter eşlem aracında yer alan ve adının başında combining
(kombine/eklemlenebilir) yazan işaretler herhangi bir harften sonra
eklendiğinde o işaret otomatik olarak harfin üzerine yerleşir. Tüm
combining (kombine) işaretleri görmek için Unicode (Ünikod) bir
karakter kümesi seçmek gereklidir. Örneğin Lucida Sans Unicode. Burada
dikkat edilmesi gereken hususu herhangi işaretin normal biçimi ile
combining (kombine) biçiminin görüntüde birbiri ile aynı olduğudur.
Normal biçim kullanıldığında harfin üzerine eklenmez, yanında durur. Bu
nedenle adının başında combining (kombine) yazan işaret
seçilmelidir. Örneğin combining cute accent, combininig tilde...
Uygulamaya örnek
Herhangi bir harfe, mesela "M" (veya küçük "m") harfinin üzerine
dalga (tilde) işareti (̃ ) eklenmek istendiğinde bu harfin işaretli
biçimi karakterler arasında bulunamıyorsa şu işlemler uygulanır:
- M harfi yazıldıktan sonra combining tilde ( ̃) işareti bulunup
harften hemen sonra peş peşe yazılır. Böylece ortaya M̃ harfi
(veya m̃ harfi) çıkar.
- Bu işlem combining (kombine-eklemlenebilir) biçimi olan tüm
işaretler için uygulanabilir.
- Harften önce yazılırsa işe yaramaz.
- Harften sonra boşluk bırakılırsa işe yaramaz.
- Adının başında combining (kombine) yazmayan işaretler harfin
üzerine eklenmez yanında durur.
Bazı combining (kombine/eklemlenebilir) işaretler
Bu işaretler, aşağıdan kopyalanarak herhangi bir harften sonra
yazıldığında harfin üzerine eklenir. Aşağıdaki işaretler, kesinlikle bu
simgelerin normal biçimleri değildir. Combininig (eklemlenebilir)
hâlidir. <big>
- (̀): Combininig Grave (Kombine Aksan)
- (́): Combininig Akute (Kombine Vurgu)
- ( ̃): Combininig Tilde (Kombine Dalga)
- (̂): Combininig Circumflex (Kombine Şapka)
- (̄): Combininig Macron (Kombine Uzatma)
- (̈): Combininig Diaeresis (Kombine Çiftnokta)
- (̌): Combininig Caron (Kombine Yumuşatma)
- (̊): Combininig Ring (Kombine Halka)
- (̛): Combininig Horn (Kombine Duyarga)
- (̇): Combininig Superdot (Kombine Üstnokta)
- (̍ ): Combininig Superline (Kombine Üstçentik)
- (̩): Combininig Subline (Kombine Altçentik)
- (̦): Combininig Subcomma (Kombine Altvirgül)
- (̧): Combininig Cedilla (Kombine Çengel)
- (̨): Combininig Ogonek (Kombine Kanca)
- (̱): Combininig Submacron (Kombine Altçizgi)
- (̰ ): Combininig Subtilde (Kombine Altdalga)
- (̭ ): Combininig Subflex (Kombine Altşapka)
</big>
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Rose Hartmann: Duden. Satz und Korrektur. Herausgegeben von Brigitte
Witzer. Dudenverlag, Mannheim 2003, ISBN 3-411-70551-5, S. 341.
- Hadumod Bußmann: Lexikon der Sprachwissenschaft. 4. Auflage. Verlag
Kröner, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-520-45204-7.
- Sur diacritics.typo.cz. Diacritics Project @
Typo.cz (Conseils pour la création de
police de caractères avec diacritiques)
Orijinal kaynak: ayırıcı im. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler